Krzyż Wielkopolski

• Dworzec kolejowy, powstały pod koniec XIX wieku
• Kościół poewangelicki neoromański z 1882 r.
• Kościół dwuwieżowy z 1936
• Budynek poczty z początków XX wieku
• Rzeźnia z początków XX wieku
• Szkoła z początków XX wieku
• Liczne domy mieszkalne z początków XX wieku wyróżniające się stylem architektonicznym, obecnie znajdujące się przy ulicach: Kościuszki, Daszyńskiego, Wojska Polskiego, Mickiewicza, Sikorskiego i Staszica

Zielona Góra

• Konkatedra pw. św. Jadwigi jest najstarszym zabytkiem architektonicznym w mieście. Kościół halowy datowany na 2. połowę XII wieku.

• Kościół pw. Najświętszej Marii Panny, zwany kaplicą na winnicy. Zbudowany w pierwszej połowie XIV wieku w dowód wdzięczności przez ocalałych Zielonej Góry od panującej w 1314 roku zarazy.

• Ratusz i Stary Rynek – rynek stanowi centralny punkt miasta od XIV wieku do dziś. Był przez stulecia głównym placem handlowym, przez który przebiegał też główny trakt komunikacyjny. Ratusz, w swej głównej części z wieżą powstał w XV wieku, co pokazuje odsłonięta spod tynku wnęka po fasadzie. Ciekawostką jest fakt, iż ratuszowa wieża w wyniku błędów konstrukcyjnych została lekko pochylona od pionu.

Kamień Krajeński

• mury miejskie z XIV wieku
• stary rynek (średniowieczny plan urbanistyczny)
• zabudowa miejska, głównie XIX wiek
• kolegiata św. Apostołów Piotra i Pawła z XVI wieku

Janowiec Wielkopolski

• późnoklasycystyczny kościół pw. św. Mikołaja z 1840 rozbudowany w 1922-1924
• szachulcowa kaplica cmentarna z 1853
• pałac eklektyczny z II połowy XIX wieku
• budynek Ratusza Miejskiego z przełomu XIX i XX wieku

Jabłonowo Pomorskie

• Zespół pałacowo-parkowy; neogotycki pałac Narzymskich, od 1933 dom generalny Zgromadzenia Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej, zbudowany w latach 1854-1859 dla Stefana Narzymskiego prawdopodobnie wg projektu F. A. Stülera. W latach 30. XX w. pałac rozbudowano na potrzeby klasztoru (m.in. w 1934 dobudowano kaplicę); park krajobrazowy
• Neogotycki kościół św. Wojciecha z lat 1859-1866, projekt przypisywany F. A. Stülerowi
• Neogotycki kościół pw. Chrystusa Króla z lat 1907-1908

Darłowo

• Śródmieście^[12]. Darłowo zachowało unikatowy średniowieczny układ urbanistyczny z rynkiem pośrodku, jako głównym placem w mieście. Gród był otoczony murami z basztami i bramami. Do dziś zachowała się tylko jedna brama.
• Zamek Książąt Pomorskich – jedyny w Polsce nadmorski gotycki zamek wybudowany na planie zbliżonym do kwadratu z wieżą wysokości 24 metrów. Budowę zamku rozpoczęto w 1352 roku za panowania Bogusława V, na ten okres datuje się też początek współpracy miasta z Hanzą. W XVIII i XIX wieku w zamku znajdowały się magazyny i więzienie, od 1930 roku muzeum.
• Kościół Mariacki – rozpoczęcie budowy kościoła datuje się na 1321 r. W roku 1394 z funduszy księcia Bogusława VIII wzniesiono wieżę kościelną, a następnie dobudowano zakrystię i kaplice boczne. W kościele znajdują się sarkofagi książąt pomorskich: Eryka I (króla Danii, Norwegii i Szwecji), Elżbiety (księżniczki duńskiej, żony ostatniego pomorskiego księcia Bogusława XIV, zmarłej w 1653 roku), księżnej Jadwigi (córki księcia Henryka Brunszwickiego i Elżbiety Duńskiej, żony Ulryka, brata Bogusława XIV). Od 1992 roku w kościele darłowskim rozwija się kult Matki Bożej Fatimskiej, Królowej Pokoju i Jedności, której figura została ukoronowana przez Ojca Świętego Jana Pawła II podczas audiencji w Rzymie. Było to 2 czerwca 1993 roku.
• ratusz – barokowy, przebudowany w 1725 roku, obecnie siedziba władz miasta. Przed ratuszem stoi fontanna z 1919 roku z posągiem rybaka.
• Brama Wysoka – jedyna brama miejska zachowana z pierwotnego założenia murów obronnych
• pozostałości murów obronnych z XIV-XV wieku,
• Kościół św. Jerzego – piętnastowieczna gotycka jednonawowa budowla, wchodząca w skład dawnego szpitala św. Ducha dla trędowatych

Dobre Miasto

• gotycki kościół Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych – druga co do wielkości świątynia Warmii; tytuł bazyliki mniejszej od 1989
  • rzeźba Madonny z XV wieku
  • późnobarokowy ołtarz z 1748
  • epitafium biskupa warmińskiego A. Ch. Załuskiego
• klasycystyczny kościół ewangelicki (1830-1832)
• fragmenty murów obronnych z gotycką wieżą z XIV wieku, nazywaną Basztą Bocianią
• późnobarokowa kaplica św. Mikołaja z ok. 1740, obecnie greckokatolicka Cerkiew św. Mikołaja.

Bystrzyca Kłodzka

• gotycki kościół pw. św. Michała Archanioła z końca XIII wieku (przebudowywany kilkakrotnie)
• fragmenty murów obronnych z pierwszej poł. XIV wieku (z Brama Wodną, Wieżą Kłodzką i Rycerską)
• renesansowe i barokowe kamienice z XVI i XVII wieku
• kamienny pręgierz z 1556 r.
• ratusz z XIX wieku (z wieżą z 1540 r.)
• kolumna św. Trójcy i kaplica św. Floriana z XVIII wieku
• Muzeum Filumenistyczne w dawnym zborze ewangelickim.
• kościół pw. św. Jana Nepomucena z 1833 r. (436 z 17.12.1958)
• kaplica pw. św. Floriana z 1648 r. (1968 z 22.12.1971)

Aleksandrów Kujawski

• kościół parafii pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego z 1896 roku, nr 316/A z 29.07.1993 roku
• klasztor ss. służebniczek Najświętszej Maryi Panny z 1890 roku, nr 329/A z 28.12.1993 roku
• zespół cmentarza rzymsko-katolickiego z drugiej połowy XIX w., przy ul. Chopina, obejmujący: cmentarz, kaplica oraz ogrodzenie z bramą, nr 363/A z 07.06.1995 roku
• cmentarz wojenny (żołnierzy rosyjskich) ofiar I wojny światowej, nr 362/A z 07.06.1995 roku
• zespół pałacowy rodziny Trojanowskich, obejmujący: pałac z początku XX w. i park z pierwszej połowy XIX w., nr 161/A z 16.10.1984 roku
• szkoła realna, obecnie liceum salezjanów z 1913-1916 roku przy ul. Chopina 24, nr 335/A z 17.02.1994 roku
• zespół dworca kolejowego, obejmujący: dworzec kolejowy z drugiej połowy XIX w., wieżę ciśnień z 1895 roku, 3 domy mieszkalne, przy ul. Wojska Polskiego 8, 10, 14 z lat 1893-1895 i skwer, nr 423/A z 30.12.1998 roku
• plebania prawosławna, obecnie dom i kaplica prawosławna z 1893 roku, przy ul. Wojska Polskiego 4, nr A-1350 z 11.02.2008 roku

Małogoszcz

• kościół pw. Wniebowzięcia NMP wybudowany w latach 1591-1595,dzięki staraniom Jakuba Biedy Chrostkowica dziekana małogoskiego
• renesansowa plebania (XVI/XVII w.),
• kościółek cmentarny pw.św Stanisława Biskupa pochodzi z 1595 roku, zbudowany z inicjatywy Jakuba Biedy Chrostkowica
• pomnik Tadeusza Kościuszki, wzniesiony przez małogoszczan w 1917 r.

Wolin (miasto)

Zabytki chronione prawnie w Wolinie:

• teren Starego Miasta^[13],
• kolegiata św. Mikołaja z XV wieku,
• wiatrak holenderski z 1850 roku (ul. Jaracza), znajdujący się na zachodnim krańcu Wolina, za cmentarzem. Ma 3 kondygnacje, zbudowany został na rzucie koła.
• dom z XIX wieku (ul. Zamkowa 16),
• dom z początku XX wieku, obecnie budynek poczty, (ul. Zamkowa 22),
• dwór z przełomu XVIII/XIX w. (ul. Zamkowa 23a).

Kościół z XIX/XX wieku pw. Matki Bożej Królowej Polski(tzw. kolejowy). Do 1945 służył jako świątynia ewangelicka. Obecnie pełni funkcję kościoła pomocniczego tutejszej parafii.

Kościół neoromański z 1930 pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa (parafialny).

Dworzec kolejowy z 1846

Wieża wodna z 1926

Sucha Beskidzka

przy zamku park typu krajobrazowego z XVIII/XIX wieku,

zespół klasztoru kanoników regularnych: kościół manierystyczno-barokowy z 1613-14, budynek klasztoru (obecnie plebania), kaplice z XVII wieku,

kościół neogotycki z początku XX wieku zbudowany wg projektu Teodora Talowskiego,

drewniana Karczma „Rzym” z XVIII wieku znajdująca się na rynku,

Kaplica Konfederatów Barskich na górze Jasień z II połowy XVIII wieku,

Muzeum Ziemi Suskiej ul. Batalionów Chłopskich 22,

ośrodki sportów zimowych.

Rawa Mazowiecka

strefa ścisłej ochrony konserwatorskiej Starego Miasta, nr rej.: 800-A z 4.10.1991

zespół klasztorny augustianów, ob. pasjonistów, 1790:

• kościół pw. Wniebowzięcia NMP, nr rej.: 781 z 27.12.1967
• klasztor, nr rej.: 782 z 27.12.1967

zespół klasztorny jezuitów, XVII-XVIII w.:

• kościół, obecnie parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, nr rej.: 777 z 27.12.1967
• dzwonnica, nr rej.: 779 z 27.12.1967
• kolegium, obecnie plebania, nr rej.: 780 z 27.12.1967

kościół szpitalny pw. św. Ducha, obecnie ewangelicko-augsburski, XVI w., XIX w., nr rej.: 783 z 27.12.1967

cmentarz żydowski, ul. Żydomicka, 1 poł. XVIII w., nr rej.: 872 A z 20.03.1992

park miejski, 1 poł. XIX w., nr rej.: A 478 z 16.09.1978

zamek książąt mazowieckich (ruina), XIV w., XVIII-XX w., nr rej.: 784 z 27.12.1967

ratusz, ul. Piłsudskiego 5, 1822, nr rej.: 785 z 27.12.1967

jatki miejskie, ul. Mickiewicza 11, 1820-30, nr rej.: 602-XI-389 z 29.06.1954 oraz 270 z 27.12.1967

dworzec kolejki wąskotorowej, 1922, nr rej.: 1000 A z 31.12.1996 (dec. – Rogowska Kolej Dojazdowa ).

układ torowy kolejki wąskotorowej, nr rej.: 1000 A z 31.12.1996 (dec. – Rogowska Kolej Dojazdowa ).

kolejowy most stalowy na rzece Rawce, 1928, nr rej.: 1000 A z 31.12.1996 (dec. – Rogowska Kolej Dojazdowa ).

dom, ul. Armii Krajowej 1, 1 poł. XIX w., nr rej.: 600-XI-37 z 29.06.1953 oraz 272 z 27.12.1967

szkoła podstawowa, ul. Kościuszki 19, 1922, nr rej.: 916 A z 22.12.1992

dom, ul. Łowicka 26, 1930, nr rej.: 631 z 29.09.1984

dom (dworek), ul. 1 Maja 55, 2 poł. XIX w., nr rej.: 789 z 7.02.1982

zespół willowy, ul. Miła 4, 1 ćw. XX w., nr rej.: 913 A z 4.12.1992:

• willa
• dom ogrodnika
• brama wjazdowa
• ogród

dom, pl. Piłsudskiego 4 (siedziba niektórych wydziałów Urzędu Miasta), 1 poł. XIX w., nr rej.: 786 z 27.12.1967

dom, pl. Piłsudskiego 4 a, poł. XIX w., nr rej.: 787 z 27.12.1967

dom, pl. Piłsudskiego 4 b, poł. XIX w., nr rej.: 788 z 27.12.1967

dom, pl. Piłsudskiego 10, XVIII/XIX w., nr rej.: 789 z 27.12.1967

dom, pl. Piłsudskiego 11, poł. XIX w., nr rej.: 790 z 27.12.1967

dom, pl. Piłsudskiego 12, poł. XIX w., nr rej.: 791 z 27.12.1967

dom, pl. Piłsudskiego 14, 1824-25, nr rej.: 792 z 27.12.1967

dom, pl. Piłsudskiego 15 (d.16), poł. XIX w., nr rej.: 793 z 27.12.1967

dom, pl. Piłsudskiego 16 (d.17), poł. XIX w., nr rej.: 271 z 27.12.1967

dom, ul. Słowackiego 44 (d.14), nr rej.: 601-XI-38 z 29.06.1954

dom, ul. Warszawska 8, nr rej.: 769 z 25.08.1986

dom, pl. Wolności 6, 1 poł. XIX w., nr rej.: 795 z 27.12.1967

młyn gospodarczy, ul. Słowackiego 31, 1918/19, nr rej.: 886 A z 4.12.1992

Łaziska Górne

Na terenie miasta znajduje się 8 obiektów wpisanych na listę zabytków (wszystkie, poza jednym, zostały na nią wpisane w 2005 r.)^[15]:

• pozostałości parku przy ulicy Stefana Wyszyńskiego (wpisane na listę w 1981 r.),
• budynek kościoła parafialnego w Łaziskach Górnych, wzniesiony na przełomie XIX i XX wieku w style eklektycznym, z elementami neogotyckimi i neoromańskimi,
• plebania w Łaziskach Górnych, z lat 1902-1903, wybudowana według projektu Gregerackiego z Żor w stylu górnośląskiego domu robotniczego,
• ratusz z 1927 r., wybudowany w stylu funkcjonalistycznym,
• budynek szkoły podstawowej nr 1 z 1915 r., wybudowanej w stylu modernistycznym,
• Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna z 1913, bez wyraźnych znak stylowych, dawny tzw. Schlafhaus,
• kościół parafialny w Łaziskach Średnich z lat 1937-1940 w stylu modernistycznym, według projektu architekta Gambca,
• budynek gimnazjum nr 3 w Łaziskach Średnich z lat 1928-1930, wybudowanego w stylu funkcjonalistycznym według projektu inżyniera Krzyżanowskiego.

Najstarszym obiektem jest krzyż dziękczynny z 1738 r., ustawiony przez mistrza szklarskiego Szymona Mendeckiego z książęcej huty szkła w podzięce za jej ocalenie podczas wielkiego huraganu, który przeszedł w tym roku nad Łaziskami. Został odnowiony w 1834 r. po uszkodzeniach dokonanych przez poszukiwaczy skarbów^[16]. Krzyż stoi w dzielnicy Brada, na terenie prywatnym.
Inne wiekowe budynki to m.in.:

• w Łaziskach Górnych - osiedle robotnicze przy ulicy Świerczewskiego, domy mieszkalne przy ulicy Dworcowej z początku XX wieku,
• w Łaziskach Średnich - osiedle robotnicze przy ulicy Sikorskiego, Zakładowy Dom Kultury przy kopalni "Bolesław Śmiały" z początku XX wieku,
• w Łaziskach Dolnych - wieża wodna z okresu międzywojennego, kapliczka na tzw. Wierzysku z początku XIX wieku, siedziba Ochotniczej Straży Pożarnej (dawna szkoła) z końca XIX wieku.

Leśna

Zabytkowy ratusz pochodzący z 1699 roku. Stoi on pośrodku leśniańskiego rynku. Obecnie mieści się w nim Urząd Miasta i Gminy w Leśnej. Ratusz przechodził renowację w roku 1969. Zieloną bryłę ratusza wieńczy niewielka wieżyczka z herbem Leśnej.

Kamieniczki z XIX wieku otaczające Rynek i przyległe uliczki. Głownie barokowe i klasycystyczne. Południowa pierzeja rynku to zabytkowe kamieniczki z arkadowymi podcieniami.

Kościół pw. Chrystusa Króla – pochodzący prawdopodobnie sprzed 1346 roku, co potwierdza zachowany dokument. Niestety w roku 1702 kościół uległ całkowitemu spaleniu. Już w 1703 roku nastąpiła budowa nowego obiektu kościoła, która trwała wiele lat.

Kościół pw. Św. Jana Chrzciciela – młodszy z leśniańskich kościołów, wybudowany w latach 1852-1853 przez miejscowych wiernych obrządku katolickiego. Restaurowany w latach 1961-1962 posiada neogotyckie wyposażenie wnętrza z XIX wieku.

Sztolnie – są to sztuczne groty budowane przez jeńców oddziałów obozu koncentracyjnego Gross Rosen w Leśnej i okolicach podczas II wojny światowej.

Wieża szubieniczna – jest to unikatowy zabytek, niewiele wież szubienicznych zostało zachowanych na świecie. Jej powstanie datuje się na XII wiek.

Góra (województwo dolnośląskie

Wieża Głogowska – XV w.

Więzienie, dawna baszta obronna pełniąca także funkcję więzienia, uznawana również za relikt zamku – XIV/XVI w.

Mury obronne – XV w.

Kościół pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej XV/XVI w.

Kościół pw. Bożego Ciała XV/XVI w.

Wieża Ciśnień – 1915 r.

Budynek Poczty Polskiej

Młyn – 1892 r.

Wiatrak Młynski – XV/XVI w.

Budynek przy ulicy Podwale – 1887 r.

Budynek na ulicy Zielonej – 1917 r.

Urząd Miasta w Górze

Gostyń

Bazylika na Świętej Górze - Znajduje się nie w Gostyniu, lecz w Głogówku na terenie gminy Piaski, tuż za granicą miasta Gostynia.

Kościół pw. św. Małgorzaty - Najstarszy zabytek Gostynia. Parafię wymieniono w 1310 r., dlatego uważa się, że kościół mógł istnieć już w XIII w. Początkowo był świątynią jednonawową w II poł. XV w. dobudowano nawy boczne oraz prezbiterium. W XVI w. – dobudowano: wieżę, kruchtę i kaplicę św. Anny. Obecnie jest trójnawowym, późnogotyckim kościołem. Dziedziniec przykościelny otoczony jest murem z bramą z XVIII w. W środku kościoła znajdują się: ołtarz główny pochodzi z 1640 r. z cennym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, dzieło szkoły flamandzkiej z ok. 1683 r., w prezbiterium stalle – po prawej późnogotyckie z 1514 r., po lewej późnorenesansowe z XVII w.

Kościół pw. św. Ducha - Powstał 1907-1909 w stylu neorenesansowym jako świątynia protestancka. Po II wojnie światowej zaadaptowany na parafialny kościół rzymskokatolicki.

Ratusz Miejski - Obecny kształt nadano mu w latach 1910-1912, wielokrotnie był przebudowywany. Na frontowej ścianie znajduje się tablica ku pamięci ofiar terroru hitlerowskiego z napisem "Stąd wyszli na szaniec śmierci, by nam dać zwycięstwo, bohaterowie nasi najdrożsi. 21.X.1939 r." Obecnie jest siedzibą władz gminnych.

Siedziba Starostwa Powiatowego i Urzędu Miejskiego - Wybudowany w drugiej połowie XIX w. z przeznaczeniem na siedzibę starostwa. Wygląd obecny pochodzi z okresu przebudowy w latach 1910-1912. Ściany wykonane z nietynkowanych, czerwonych cegieł ceramicznych ozdobione są detalami tynkarskimi. W okresie dwudziestolecia międzywojennego budynek nie zmienił swej roli. Obecnie jest siedzibą władz powiatowych i gminnych.

Liceum Ogólnokształcące - Budowę rozpoczęto w 1921 r. wg projektu Lucjana Michałowskiego z inicjatywy ks. Franciszka Olejniczaka, było pomnikiem – wotum wdzięczności za odzyskanie niepodległości w 1919 r. Wiele prac wykonano w czynie społecznym. Gimnazjum oddano w 1924 r. W czasie okupacji mieściły się w nim koszary. W 1945 r. eksplozja nagromadzonych materiałów wybuchowych zniszczyła budynek, który odbudowano po II wojnie światowej (również z inicjatywy ks. Olejniczaka). Obecnie znajduje się tu Zespół Szkół Ogólnokształcących, w którego skład wchodzą: liceum ogólnokształcące oraz liceum dla dorosłych.

Strzelnica - Obecnie sala koncertowa Państwowej Szkoły Muzycznej I Stopnia.

Gniezno

założenie urbanistyczne

Archikatedra pw. Wniebowzięcia NMP, ul. kanc. J. Łaskiego, 2. poł. XIV, XVII, XVIII,

Kościół pw. św. Jerzego, ul. Kolegiaty, XIII w., 1615, 1782,

Kościół pw. św. Michała Archanioła, ul. kard. St. Wyszyńskiego, z 1. ćwierćwiecza XV, 1613, 1811,

Kościół pw. Świętej Trójcy – Fara, ul. Farna 6, 1420, 1613-XX,

Kościół pw. św. Wawrzyńca, ul. Św. Wawrzyńca z 1. połowy XV, 1896, 1935,

Zespół klasztorny bożogrobców, ul. św. Jana, poł. XIV, XVI, XX obejmujący kościół rektorski pw. św. Jana oraz klasztor (obecnie szkoła specjalna),

Zespół klasztorny franciszkanów, obejmujący kościół pw. NMP i św. Antoniego, XIII, XVIII, 1930 oraz klasztor z początku XV wieku, przebudowany w 2. połowie XVIII wieku

kościół pw. NMP Królowej Polski (dawniej ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki garnizonowy, 1838-97

Zespół cmentarza pw. Świętej Trójcy, ul. Witkowska, nr rej.: 2122/A z 24.03.1987: obejmujący cmentarz z 1906 i kaplicę z 1912, dom grabarza z 1913, ogrodzenie z bramą z 1910

Zespół cmentarza św. Piotra, ul. Kłeckoska, 1833, obejmujący cmentarz, katakumby, kościół śś. Piotra i Pawła z 1780 (cmentarny, filialny)

Zespół cmentarza pw. Świętego Krzyża, ul. Żabia, obejmujący cmentarz z początku XIX wieku, katakumby z XIX wieku, bramę z 1804, 1917 roku,

kościół pw. Świętego Krzyża, cmentarny, obecnie filialny Parafii Katedralnej, 1834-35,

cmentarz szpitala psychiatrycznego z 1894, z kaplicą grobową rodziny Piotrowskich z 1935, obecnie parafialny Parafii bł. Michała Kozala

Ratusz, 1830, 1899, 1916, obecnie Urząd Stanu Cywilnego

dom przy ul. Chrobrego 2 z 1819 roku

budynek straży pożarnej przy ul. Chrobrego 22 z początku XX,

Miejska Szkoła Przemysłowo-Handlowa, obecnie zespół szkół, ul. Chrobrego 23, 1899-1901,1907 z ogrodzeniem z 1907

kamienica z oficyną przy ul. Chrobrego 33 z 1903 roku

kamienica z 3 oficynami przy ul. Chrobrego 34 z 1896, 1914

zespół poczty z 1890, ul. Pocztowa, obejmujący pocztę, budynek gospodarczy, ogrodzenie z bramą

kamienica przy ul. Cierpięgi 7a z 1893 roku

dawny hotel „Du Nord” przy ul. Dąbrówki 20 z 1850,

dom przy ul. Farnej 8 z połowy XIX,

Sąd Ziemski i Okręgowy z 1870, ul. Franciszkańska 2

dom przy ul. Grzybowo 7 z końca XIX,

szkoła ludowa św. Jana, obecnie Gimnazjum nr 1 budowana w latach 1901-04,

zespół kanonii przy ul. Kolegiaty 1-6 z XVIII wieku

zespół starostwa z 1899 roku, obejmujący starostwo, stajnię z wozownią, ogrodzenie murowano-metalowe z bramami, obecnie Urząd Miasta Gniezna

kamienica przy ul. Lecha 10 z 1870,

willa przy ul. Lecha 11 z 1872,

budynek Uniwersytetu Ludowego z parkiem przy ul. Ludwiczaka 20 z lat 1919-20,

kanonia przy ul. Łaskiego 1, XVI-XVIII 1961,

kanonia przy ul. Łaskiego 1a, szach., XVIII,

pałac biskupi przy ul. Łaskiego 2 z 1. połowy XIX, 1928, z drewnianym lamusem z 2. połowy XVIII,

kanonia przy ul. Łaskiego 3 z połowy XIX,

kanonia przy ul. Łaskiego 5 z 1. połowy XIX, z lamusem,

pałac arcybiskupi przy ul. Łaskiego 7 z 1830, 1928,

kanonia, ul. Łaskiego 9 z 1. połowy XIX,

budynek Muzeum Archidiecezjalnego przy ul. Łaskiego 11 zlat 1937-38, z ogrodem, tereny Kolegiat

loża masońska z ogrodem przy ul. Łubieńskiego 11 z początku XX wieku,

kamienica przy ul. 3 Maja 36 z przełomu XIX/XX,

kamienica przy ul. 3 Maja 38 z przełomu XIX/XX,

dom przy ul. Mickiewicza 6 z lat 1898-99,

budynek Gminy Żydowskiej, obecnie zespół szkół muzycznych przy ul. Mieszka I 20 z 1880 roku,

zespół gimnazjum przy ul. Mieszka I 27 budowany w latach 1863, 1884, 1911, obejmujący: budynek szkolny, sala gimnastyczna, ogrodzenie kute

pałac przy ul. Powstańców Wielkopolskich 22 z końca XIX wieku,

dom, ul. Pstrowskiego 13 z 1922,

dom przy ul. Pstrowskiego 14 z 1921,

dom przy ul. Pstrowskiego 15 z 1922,

dom przy Rynek 3 z początku XIX,

dom przy Rynek 5 z 2. połowy XIX,

dom przy Rynek 7 z 1. połowy XIX,

dom, Rynek 8 z 1. połowy XIX,

dom przy Rynek 9, po 1820, XX,

dom przy Rynek 10 z 1. połowy XIX,

dom przy Rynek 11 z początku XIX,

dom przy Rynek 12 z połowy XIX,

dom przy Rynek 15 z 1. połowy XIX,

dom przy Rynek 19 z 1. połowy XIX,

dom przy Rynek 20 z 1. połowy XIX,

Prymasowskie Seminarium Duchowne, ul. Seminaryjna 2, 1782-XX,

kamienica z oficynami przy placu 21 Stycznia 2 z 1882,

kamienica przy placu 21 Stycznia 9, wybudowana 1905-1907,

dom przy ul. Tumskiej 1 z 1830,

dom przy ul. Tumskiej 2 z 2. ćwierćwiecza XIX,

dom przy ul. Tumskiej 3 z 2. ćwierćwiecza XIX,

dom przy ul. Tumskiej 4 z 2. ćwierćwiecza XIX,

kanonia przy ul. Tumskiej 7/8 z XVII wieku, 1825,

dom przy ul. Tumskiej 12 z 2. ćwierćwiecza XIX,

dom przy ul. Tumskiej 13 z połowy XIX,

dom przy ul. Tumskiej 14 wybudowany po 1820,

dom przy ul. Tumskiej 16 z 1. ćwierćwiecza XIX,

zespół kamienicy przy ul. Warszawskiej 10, wybudowany po 1874, kamienica z oficynami, budynek gospodarczy, 2 magazyny

kamienica z oficynami przy ul. Warszawskiej 27 wybudowana w latach 1894-1905,

kamienica przy ul. Warszawskiej 40, 1840, 1913,

dom przy ul. św. Wawrzyńca 24 z końca XIX,

ochronka – sierociniec przy ul. św. Wojciecha 3 wybudowany w latach 1870-72,

budynki w zespole cukrowni „Gniezno”, ul. Wrzesińska 28,

budynek administracyjny z 1924, willa właściciela cukrowni z 1883, park przy willi z 1883

koszary 12 Regimentu Dragonów, ul. Wrzesińska 43–55 z 1890-94, XX, obejmujący: 6 budynków koszarowych (Nr 1, 2, 3, 4, 5, 10), kasyno (Nr 9), kuchnia (Nr 7), izba chorych (Nr 34), 3 budynki administracyjne (Nr 6, 8, 12), 5 stajni (Nr 18, 19, 20, 23, 24), 7 bud. magazynowych (Nr 11, 17, 27, 29, 36, 38, 39), ogrodzenie z bramami

szkoła ludowa św. Michała, obecnie Szkoła Podstawowa nr 6, ul. Żwirki i Wigury, wybudowana w latach 1913-15,

wieża ciśnień, ul. Żwirki i Wigury, wybudowana po 1880,

zespół szpitala psychiatrycznego przy ul. Poznańskiej z końca XIX–XX w. wraz z parkiem i dawną kaplicą szpitalną (obecnie kościół dwuwyznaniowy)

Przypisy

1. ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych - województwo wielkopolskie (pol.). 2010-06-30.

Źródło „http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zabytki_Gniezna&oldid=25725354”

Kategoria:

• Zabytki Gniezna

Szczecin

teren Starego Miasta

kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła (obecnie polskokatolicki, parafialny)

Wały Chrobrego - zespół tarasów widokowych (ul. Admiralska, Komandorska, Jana z Kolna, Komandorska, Małopolska, Wawelska, Wały Chrobrego)

poczta (zespół) przy ul. Dworcowej 20 (a, b, c),

biblioteka (zespół) przy ul. Dworcowej 8,

zespół budynków straży pożarnej przy ul. Grodzkiej 1, 3, 5 [zdjęcie],

budynek przy ul. Grodzkiej 9 (Bank Pekao SA) [zdjęcie],

Brama Królewska (Hołdu Pruskiego) na Placu Hołdu Pruskiego,

Zamek Książąt Pomorskich (ul. Korsarzy 34, ul. Kuśnierska 9)

kamienica Loitzów, obecnie szkoła (ul. Kurkowa 1),

spichlerze z oficyną przy ul. Kurkowej 2,3 [zdjęcie],

kamienica przy ul. Kuśnierskiej 12 [zdjęcie],

szkoła z przedogródkami przy ul. Małopolskiej 22 [zdjęcie],

zespół budynków Komendy Wojewódzkiej Policji (ul. Małopolska 47) wraz z przedogródkiem od strony ul. Starzyńskiego [zdjęcie],

Krużganek Mariacki (relikt kościoła mariackiego) (ul. Mariacka 24) [zdjęcie],

domek profesorski przy ul. Mariackiej 26,

szkoła, dawniej Gimnazjum Mariackie (Plac Mariacki 1) [zdjęcie],

ratusz staromiejski, obecnie muzeum (ul. Mściwoja 8),

Pałac pod Globusem, obecnie szkoła przy Placu Orła Białego 2,

pałac, obecnie bank przy Placu Orła Białego 3,

bank przy Placu Orła Białego 5 [zdjęcie],

kawiarnia parkowa, obecnie Park Hotel (ul. Plantowa 1) [zdjęcie],

Książnica pomorska ul. Podgórna 15-16,

kamienica przy ul. Podgórnej 62 [zdjęcie],

budynek rektoratu PAM (ul. Rybacka 1) [zdjęcie],

stajnia zamkowa, obecnie Uniwersytet Szczeciński (ul. Rycerska 3),

Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie

• relikty średniowiecznych piwnic (ul. Sienna 5a),
• Pałac pod Głowami, obecnie muzeum (ul. Staromłyńska 1),
• Pałac Klasycystyczny, obecnie szkoła muzyczna (ul. Staromłyńska 13),
• Pałac Sejmu Stanów Pomorskich, obecnie Muzeum Narodowe (ul. Staromłyńska 27),
• kamienica, obecnie bursa (ul. Starzyńskiego 5) [zdjęcie],
• kościół Św. Jana Ewangelisty (ul. Św. Ducha),
• budynek dawnej drukarni (ul. Św. Ducha 1) [zdjęcie],
• dawna elektrownia (ul. Św. Ducha 4) [zdjęcie],
• relikty średniowiecznego miejskiego muru obronnego z basztą (ul. Św. Ducha 5, 5a, 5b) [zdjęcie],
• średniowieczny mur oporowy przy fortyfikacjach miejskich (otoczenie) ul. Św. Ducha
• gmach Wyższej Szkoły Morskiej (ul. Wały Chrobrego 1,2),
• Muzeum Morskie (ul. Wały Chrobrego 3),
• gmach Urzędu Wojewódzkiego (ul. Wały Chrobrego 4),

Bazylika Archikatedralna na pl. Orła Białego

• bazylika archikatedralna św. Jakuba (ul. Wyszyńskiego),
• plebania przy kościele św. Jakuba (ul. Wyszyńskiego 19) [zdjęcie],
• pałac pod Głowami przy Placu Żołnierza Polskiego 2,
• domki profesorskie (Plac Żołnierza Polskiego 6-11),
• restauracja przy al. Niepodległości 30,
• Baszta Siedmiu Płaszczy przy ul. Panieńskiej,
• kamienica (ob. bursa) przy ul. Zygmunta Starego 1 [zdjęcie]

Zielona Góra

Skocz do: nawigacji, szukaj

Zielona Góra to miasto z nielicznymi zabytkami sięgającymi średniowiecza i czasów piastowskich, jednak układ śródmieścia z zachowanym średniowiecznym układem ulic oraz nasycenie miasta historyczną zabudową z XIX i początków XX w. spowodowało wpisanie - decyzją wojewódzkiego konserwatora zabytków - całego centrum Zielonej Góry do rejestru zabytków. Istotnym dla tego stanu rzeczy pozostaje fakt, iż miasto nie uległo zniszczeniom II wojny światowej.

Bydgoszcz

Budowa kościoła szpitalnego św. Krzyża jest związana z rozwojem sieci przytułków dla chorych i ubogich w Bydgoszczy. W I połowie XVI wieku istniały w mieście cztery kościoły oraz dwa szpitale: św. Ducha na przedmieściu Gdańskim i św. Stanisława na przedmieściu Kujawskim.

Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1550 r. W tym czasie mieszkańcy przedmieścia Poznańskiego, szlachta i mieszczanie wystawili drewnianą kaplicę z przytułkiem dla chorych i ubogich. Uzyskała ona wezwanie Świętego Krzyża i św. Walentego. Prawo patronatu przysługiwało radzie miejskiej Bydgoszczy. W 1556 r. kościół został obwiedziony murem przez mieszczan^[1].

Gdańsk

Złota Brama w Gdańsku (właśc. Brama Długouliczna lub Brama ulicy Długiej, niem. Langgasser Tor) została wzniesiona w roku 1612 na miejscu czternastowiecznej bramy gotyckiej (Brama Długouliczna).
Budowla jest dziełem architekta Abrahama van den Blocke. W jej budowie uczestniczył także Jan Strakowski. Architektura jest utrzymana w stylu manieryzmu niderlandzkiego i charakteryzuje się typowym dla tego okresu wyrafinowaniem. Do bramy przylega od strony północnej późnogotycki Dwór Bractwa św. Jerzego.
W roku 1957 budynek został odbudowany po zniszczeniach wojennych.

Wrocław

Jaś i Małgosia – dwie^[1] średniowieczne kamieniczki przy północno-zachodnim narożniku wrocławskiego Rynku, połączone ze sobą arkadą. Wybudowane najprawdopodobniej w XV wieku, stanowiły wówczas część liczniejszej grupy domów altarystów kościoła farnego pod wezwaniem św. Elżbiety. Między kamieniczkami, pod arkadą, znajdowało się wejście na zlikwidowany w XVIII wieku cmentarz, o czym przypomina napis na kartuszu "Mors Ianua Vitae" – "Śmierć bramą życia". W bramie tej znajdowały się niegdyś wrota.

Na kamieniczkę "Jaś" (nieco niższą, ul. św. Mikołaja 1) składają się właściwie dwa dawne domy: oprócz trzyokiennego i trzykondygnacyjnego zachowanego w całości – jednookienny i także trzykondygnacyjny fragment następnej kamieniczki (ul. św. Mikołaja 2), nieco wyższej od głównej części "Jasia". Stanowiły część południowego obramowania znajdującego się obok kościoła cmentarza. Obecną wysokość trzech kondygnacji i dwuspadowy dach kamieniczki zyskały pod koniec XVI wieku. Po dalszych remontach i przebudowach obie te części stanowią wspólną całość i otynkowane są obecnie na biało.

Lublin

Brama Grodzka lub Brama Żydowska – brama miejska w Lublinie, pozostałość pierwszych murowanych elementów obwarowań miasta, wybudowanych w 1342 roku, po zezwoleniu Kazimierza III Wielkiego. Obecny zabytek ma kształt nadany mu w 1785 roku przez nadwornego architekta króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, Dominika Merliniego, a jej wygląd jest wynikiem remontu z XVIII wieku.
Brama Grodzka zwana była także Bramą Żydowską, ponieważ była przejściem pomiędzy Starym Miastem, a dzielnicą żydowską^[1].

Obecnie w Bramie Grodzkiej znajduje się siedziba Ośrodka „Brama Grodzka - Teatr NN

Lublin

Baszta Gotycka, z racji swojego kształtu zwana także Basztą Półokrągłą – baszta w Lublinie zrekonstruowana w latach 80. XX wieku będąca, wraz z fragmentem murów obronnych, świadectwem gotyckich obwarowań staromiejskich. Basztę zbudowano w 1341 roku razem z murami obronnymi z kamienia i oblicowano cegłą. Drewniane pomosty umożliwiały obrońcom dostęp do strzelnic. Nie zachowały się ganki strzeleckie umożliwiające dostęp do szczelinowych i kluczowych strzelnic.

Każda baszta znajdowała się pod opieką jednego z lubelskich cechów. Tą opiekowali się kupcy. Mieli obowiązek dostarczać do niej armaty oraz proch. W okresie staropolskim we wnętrzu baszty wyrabiano grube świece kościelne, używając zawieszonych lin konopnych, po których skapywał do form gorący wosk.

Warszawa

Brama Straceń – wschodnia brama Cytadeli Warszawskiej, zbudowana w latach 1833-1835 jako Wrota Iwanowskie, cmentarz-mauzoleum więźniów politycznych straconych w Królestwie Kongresowym.
Osłaniające bramę przedbramie, mogło w czasie zagrożenia być używane jako taras artyleryjski. Dodatkowo dostępu do niej bronił mur Carnota, połączony z kaponierą wschodnią. Całość zapewniała połączenie Cytadeli z brzegiem Wisły, gdzie w razie potrzeby mogły być zacumowane mosty łyżwowy i pontonowy, stanowiące połączenie z praskim Fortem Śliwickiego.
W pobliżu tej bramy, od 1886 Rosjanie wykonywali egzekucje więźniów politycznych na skarpie Cytadeli od strony Wisły. Stały tam szubienice, których szczątki wmurowane w ściany bramy widoczne są jeszcze dzisiaj. Ciała straceńców były chowane bezpośrednio na stoku, a robiono to w najgłębszym ukryciu.

W 1932 staraniem Koła Warszawskiego Stowarzyszenia Byłych Więźniów Politycznych teren wokół bramy uprzątnięto, a 1 listopada 1933 uroczyście otwarto cmentarz-mauzoleum straconych tu patriotów. Ustawiono 152 krzyże i 7 macew, a na ścianach bramy powieszono 6 marmurowych tablic pamiątkowych z nazwiskami ofiar.

Zakopany

Kościół św. Jana Apostoła i Ewangelisty na Harendzie - drewniany kościół z XVIII wieku, przeniesiony w 1947 roku z Zakrzowa koło Kalwarii Zebrzydowskiej do Zakopanego. Otaczają go soboty. Wnętrze ozdobione jest malowidłami cechowymi, odnowionymi przez Władysława Jarockiego (zięcia Jana Kasprowicza). Obok kościoła znajduje się mauzoleum i muzeum biograficzne Kasprowicza.

Kościół znajduje się na małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej.

Poznań

Pierwszy kościół w tym miejscu został wzniesiony pod koniec XI wieku pod wezwaniem Michała Archanioła niedaleko rozwidlenia dróg prowadzących do Giecza i Śremu. Jan Długosz w swoich Rocznikach podaje, że dokładnie 6 maja 1170 roku książę Mieszko III Stary i bp. Radwan założyli przy kościele św. Michała hospicjum (przytułek) dla wędrowców i pątników. W 1187 roku kościół i hospicjum Mieszko przekazał zakonowi joannitów, którzy zajmowali się pomocą podróżnym. Na przełomie XII i XIII wieku zakon rozpoczął budowę nowego kościoła, który po licznych przebudowach przetrwał do teraz.

Kraków

Największą atrakcją turystyczną Krakowa jest Wawel, wzgórze na którym znajduje się dwa kluczowe zabytki: Zamek Królewski oraz Katedra Wawelska. Zamek Królewski jest niewątpliwie najsłynniejszym zamkiem występującym w Polsce. Jest to zabytek z epoki renesansu. Katedra Wawelska natomiast, jest największą renesansową świątynią w Polsce. Należy także pamiętać, że przy wzgórzu wawelskim w ciemnej pieczarze zamieszkuje legendarny smok wawelski. Ze wzgórza roztacza się także wspaniały widok na Wisłe oraz planty.